Urlop ojcowski – zasady i zmiany w 2023 roku

Urlop ojcowski to jeden z przywilejów dla pracujących ojców, który jest często mylony z innymi rodzajami urlopów należnych po narodzinach dziecka, np. rodzicielskim czy tacierzyńskim. Tymczasem urlop ojcowski jest od nich niezależny. Na czym polega? Jak zmienią się jego zasady po wdrożeniu unijnej dyrektywy work-life balance do Kodeksu pracy w 2023 roku?

Komu przysługuje urlop ojcowski? 

Urlop ojcowski jest uprawnieniem rodzicielskim dla ojców (także adopcyjnych), którzy są zatrudnieni na podstawie: 

• umowy o pracę, 
• spółdzielczej umowy o pracę, 
• mianowania, 
• powołania, 
• wyboru. 

Pracownik-ojciec opłaca składki na ubezpieczenie chorobowe (są odprowadzane przez pracodawcę jako płatnika). Co ważne, ojciec dziecka, który chce skorzystać z urlopu, musi brać udział w wychowaniu pociechy. Urlop ojcowski nie należy się pracownikowi pozbawionemu praw rodzicielskich i takiemu, który ma prawa, ale nie opiekuje się dzieckiem. 

Zasady przyznawania urlopu ojcowskiego 

Zgodnie z art. 1823 § 2 Kodeksu pracy pracownik-ojciec wychowujący dziecko, który chce skorzystać z urlopu ojcowskiego, musi złożyć pisemny wniosek z załącznikami na minimum 7 dni przed rozpoczęciem urlopu. 

Pracodawca musi uwzględnić wniosek pracownika. Nie może mu odmówić udzielenia urlopu ojcowskiego, chyba że: 

• pracodawca wie, że pracownik nie opiekuje się nowo narodzonym lub adopcyjnym dzieckiem, 
• pracownik złożył wniosek, nie zachowując przepisowego terminu, 
• pracownik podał nieprawdziwe informacje we wniosku, ponieważ np. wykorzystał już cały urlop ojcowski na dane dziecko. 

Jeśli pracownik nie będzie mógł wykorzystać zaplanowanego urlopu ojcowskiego np. z powodu choroby, może uzgodnić z pracodawcą inny termin wykorzystania tych dni. 

Przykład 

Cezary chciał pójść na urlop ojcowski od 5 do 18 grudnia. Pracodawca zaakceptował wniosek, lecz niestety – Cezary zachorował i otrzymał zwolnienie lekarskie na okres od 1 do 9 grudnia. Uzgodnił z pracodawcą, że wykorzysta urlop ojcowski od 12 do 25 grudnia, aby nie pokrywał się z L4. 

Wniosek o urlop ojcowski 

Według rozporządzenia, do którego odwołuje się wspomniany przepis, wniosek o urlop ojcowski musi zawierać: 

1. imię i nazwisko pracownika, 
2. okres, w którym pracownik chce skorzystać z całego urlopu ojcowskiego lub jego części. 

Zakres dodatkowych dokumentów, które składa się z wnioskiem, jest zależny od okoliczności. W każdym przypadku pracownik-ojciec musi złożyć oświadczenie, w którym określi, czy korzystał wcześniej z urlopu ojcowskiego. 

1. Narodziny dziecka – skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub zagraniczny akt urodzenia dziecka (oryginał lub kopia), który powinien zostać przetłumaczony na język polski, chyba że został wydany w języku urzędowym państwa należącego do UE, EFTA lub będącego stroną umowy o zabezpieczeniu społecznym zawartej z Polską. 
2. Przysposobienie (adopcja) dziecka – kopia prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka. 
3. Odroczenie obowiązku szkolnego przysposobionego dziecka – kopia prawomocnej decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego. 

Uwaga – nawet jeśli pracownik dołączy dozwolone kopie do wniosku, pracodawca może zażądać okazania oryginałów, aby sprawdzić, czy dokumenty są zgodne. 

Jeżeli pracownik wykorzystuje część lub całość urlopu ojcowskiego tuż przed odejściem z firmy, a wiek dziecka będzie upoważniał go do wzięcia urlopu w kolejnej pracy, pracodawca powinien ująć informację o wykorzystanych dniach urlopu w świadectwie pracy. 

Czy można zwolnić pracownika na urlopie ojcowskim? 

W przypadku urlopu ojcowskiego stosuje się niektóre przepisy dotyczące urlopu macierzyńskiego. Pracownik korzysta z takiej samej ochrony zatrudnienia jak pracownica w ciąży lub na macierzyńskim – zgodnie z art. 177 § 1, 2 i 4 k.p. 

To oznacza, że pracodawca nie może ani rozwiązać, ani wypowiedzieć umowy pracownikowi na urlopie ojcowskim, chyba że: 

1. pracodawca ogłasza upadłość lub likwidację firmy, 
2. istnieją argumenty za rozwiązaniem umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika, na co wyrazi zgodę zakładowa organizacja związkowa. Ten przepis nie obowiązuje pracownika w okresie próbnym, który nie przekracza 1 miesiąca. 

Jaki jest wymiar urlopu ojcowskiego i kiedy trzeba go wykorzystać? 

Art. 1823 § 1 k.p. podaje, że pracownik-ojciec ma prawo do 2 tygodni urlopu ojcowskiego, przy czym przysługują one wyłącznie: 

• do ukończenia przez nowo narodzone dziecko 24. miesiąca życia, 
• w ciągu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka, ale nie dłużej niż do ukończenia przez nie 7. roku życia. Jeśli doszło do odroczenia obowiązku szkolnego, granica przesuwa się do 10. roku życia. 

Nie ma znaczenia wymiar czasu pracy. Zarówno ojciec pracujący na pełny etat, jak i na pół etatu może udać się na 2-tygodniowy urlop ojcowski. Jeśli go nie wykorzysta, wolne przepadnie. Nie można przenieść tego uprawnienia na matkę dziecka. 

2 tygodnie urlopu ojcowskiego odlicza się w dniach kalendarzowych, nie roboczych. To oznacza, że obejmuje on soboty, niedziele i święta ustawowo wolne od pracy. Zgodnie z art. 1823 § 11 urlop ojcowski można wykorzystać jednorazowo lub w 2 częściach po 7 dni. Jedynym wyjątkiem jest hospitalizacja dziecka. 

Art. 181 k.p., do którego odsyła art. 1823 § 3 k.p., umożliwia przerwanie urlopu ojcowskiego, kiedy dziecko zostanie hospitalizowane. W takiej sytuacji część urlopu krótszą niż 7 dni można wykorzystać w późniejszym terminie. 

Przykład 

Franciszek poprosił o urlop ojcowski od 1 do 14 maja 2023 roku. Mimo że w tym okresie wypadają 2 dni ustawowo wolne od pracy (1 maja i 3 maja), nie wydłużają urlopu o 2 dni. Gdyby dziecko zostało hospitalizowane 9 maja, Franciszek mógłby przerwać urlop ojcowski i wykorzystać ostatnie 5 dni w innym terminie. 

Kto płaci za urlop ojcowski? 

Pracownikowi przebywającemu na urlopie ojcowskim należy się wynagrodzenie, które jest wypłacane jako zasiłek przez ZUS. 

Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa tata na urlopie ojcowskim otrzyma 100% podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego za ten okres. Podstawą jest średnia wysokość wynagrodzenia z 12 miesięcy przed urlopem ojcowskim. 

ZUS wypłaca zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego w ciągu 30 dni od dnia złożenia dokumentów. 

Jak zmieni się urlop ojcowski w 2023 roku? 

Unijna dyrektywa work-life balance (nr 2019/1158), czyli w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów, która zostanie wdrożona do Kodeksu pracy w 2023 roku, zmodyfikuje niektóre zasady urlopu ojcowskiego. Jego długość się nie zmieni, ale tatowie będą musieli go wykorzystać w krótszym okresie. 

Dodatkowe pytania o urlop ojcowski 

Ile dni urlopu ojcowskiego przysługuje z tytułu narodzin więcej niż 1 dziecka? 

Nie ma znaczenia, czy pracownik zostanie ojcem bliźniaków, trojaczków, a nawet czworaczków. W każdym przypadku przysługują mu 2 tygodnie urlopu ojcowskiego. Nie wylicza się go proporcjonalnie do liczby dzieci z jednego porodu. 

Czy ojciec dziecka, który podpisał umowę o pracę po narodzinach potomka, może skorzystać z urlopu ojcowskiego? 

Tak, ponieważ przepisy nie stanowią, że urlop ojcowski przysługuje tylko pracownikom, których dzieci urodziły się w okresie zatrudnienia. Ojciec dziecka może wykorzystać urlop ojcowski nawet „na ostatnią chwilę”, czyli tuż przed ukończeniem 24. miesiąca życia przez dziecko (12. miesiąca życia po nowelizacji Kodeksu pracy). 

Czy urlop ojcowski przysługuje pracownikowi, kiedy matka dziecka jest bezrobotna? 

Tak. Prawo ojca dziecka do urlopu ojcowskiego jest niezależne od uprawnień matki dziecka, która nie musi być zatrudniona i przebywać na urlopie macierzyńskim. 

Czy ojciec dziecka może wykorzystać zarówno urlop ojcowski, jak i urlop okolicznościowy? 

Tak, tacie przysługują oba urlopy, które są niezależne od siebie. Urlop okolicznościowy z okazji narodzin dziecka trwa 2 dni i jest płatny. Pracownik-ojciec nie może żądać ekwiwalentu, jeśli nie skorzysta z tego rozwiązania. 

Czy trzeba mieć ślub, aby dostać urlop ojcowski? 

Nie, matka dziecka i ojciec nie muszą zawierać związku małżeńskiego, aby skorzystać z przywilejów rodzicielskich. Urlop ojcowski należy się także pracownikowi po rozwodzie.